Türkiye'nin dış ilişkilerinde özellikle AB ilişkilerinde ciddi bir sorun haline getirilen Kıbrıs ve Kıbrıs'taki Türk-Rum ilişkilerinin hâlâ normalleşmemesi ya da normalleştirilememesi bir yana yazarın siyaset dozunu çok az kullanması, belgelere dayanarak ortaya koyduğu 1931 İsyanı'nı tamamen bilimsel açıdan ele almış olması kitabın artı özelliklerinden.
Zafer Çakmak, kitabın asıl konusuna geçmeden önce Kıbrıs'ın Osmanlı egemenliğindeki durumunu, nüfus bilgileri ve İngiltere'ye hangi şartlar altında devredildiğini anlatmış. Bu bilgiler çok kısa olmasına rağmen Kıbrıs konusuna uzak olanların kafasında kaba bir çerçeve çizmeye yetiyor.
1830 yılında bağımsız Yunan devletinin kurulması Kıbrıs Rumları üzerinde de etkili olmuş, bundan sonra Fener Rum Patrikhanesi, Kıbrıs Rum Ortodoks Klisesi ve sonradan İngiliz sömürge yönetiminin kurduğu Yasama Konseyi'nin Rum üyeleri tarafından Enosis talebi sürekli dile getirilmiştir.
Yunanistan başbakanı Venizelos'un İngiltere desteğini kaybetme endişesi yüzünden Enosis karşıtı konuşmalarına rağmen Enosis ideali Yunanistan'da da tarafatar bulmuş hatta buradaki isyan yanlısı örgütlenmeyi eski cumhurbaşkanı Amiral Paul Coundouritos'un başında bulunduğu Kıbrıs Komitesi yapmıştır.
İsyanın başlamasındaki en önemli isim olan Kitium Psikoposu Nicodemos Mylonas'ın bildirisi hakkında Kıbrıs'ın İngiliz valisi Storrs'un ("...bildiride yer alan önemli bilgiler psikopsun tarzı değildir ve muhtemelen de Kyrou tarafından yazılmıştır...") yaptığı yorum Yunanistan'ın Kıbrıs konsolosu Kyrou'nunda isyanda etkili rol oynadığını göstermektedir.
Mylonas bildiriden sonra Limasol'da halkın sömürge yönetimine isyan etmesine yönelik kışkırtıcı bir konuşma yapmış; Limasol ileri gelenelerinden Lanitis bu konuşmayı abartılı bir telgrafla Lefkoşa'ya bildirmiş. Enosis taraftarı Milli Kongre sekreteri Emilyyanidis bu telgrafı çoğaltıp kluplere göndermiştir. Bu sayede Limasol'daki mitingten kısa bir sürede haberdar olan Lefkoşa Rumları Limasol Rumları'ndan geri olmadıklarını göstermek için sokağa dökülmüştür.
Kalabalık vali konağını taşlamaya başlamış, takviye için gelenpolis arabalarını yakmıştır. Hızını alamayan isyancılar ahşap olan vali konağını da yakmıştır.
Olayların önünü alamayan Kıbrıs valisi Storrs'un isteği üzerine Malta'dan 4 savaş gemisi Mısır'dan da 7 savaş uçağı Kıbrıs'a yollanmış, bu sayede isyan bastırılmıştır. İsyan liderleri de tutuklanarak adadan sürgün edilmiştir.
İsyandan sonra hem Türkler hem de Rumlar eğitim,temsil, ekonomi vd. alanlarda İngilizler'in aldığı önlemler yüzünden sıkıntılar yaşamıştır. Yazar kitabın ikinci adına bağlı kalarak sadece Kıbrıs Türkleri'nin yaşadığı sıkıntılara ağırlık vermiş.
İngiliz sömürge yönetimi Yasama Konseyi'ni ve müftülüğü lağvetmiş, Evkaf Vekaletine de İngiliz yanlısı Münir Bey'i getirmiştir.Türkler'e ait okullar ya kapatılmış ya da birleştirilmiş; sadece alfabenin öğretildiği kitaplar serbest bırakılmıştır
1930'lardaki dünya ekonomik buhranından dolayı adadaki hemen hemen herkes borçlanmış; ancak borç veren sermayenin çoğunluğu Rumlar'ın elinde olduğu için Tükler bu durumdan daha çok etkilenmiştir.
Kıbrıs'ta İsyan kitabının en önemli eksiği olaya tek pencereden bakmış olması.
Kitap 1931 isyanının Türkler'e etkisini öğrenmek için ideal bir kitap.
Kitabın akıcı bir üsluba sahip olmasıysa bilimsel kitapların sıkıcı olduğunu düşünenleri haksız çıkaracak türden.
Murat Mutlu
Kıbrıs'ta İsyan ENOSİS
Yard. Doç. Dr. Zafer Çakmak
IQ Yayınları
Yard. Doç. Dr. Zafer Çakmak
IQ Yayınları