Telepinu'nun Terkettiği Kent: Hasankeyf / Ceyda Taşdelen

“Telepinu gitti; yanına olgunlaşmış tohumlarımızı, bereketli rüzgârlarımızı, tüm verimli ürünlerimizi de kattı ve gitti…”*

Fotoğraflar için tıklayın.

Telepinu bunu ilk defa yapmıyordu ve belki bu da sonuncu olmayacaktı; ama işte yine kızmış ve çekip gitmişti. Ondandı Dicle’nin kahkahalarla güler gibi sularını taşırması kentin üzerine. Yine kimler sadakatsizlik etti, kimler kızdırdı Bereket Tanrısı’nı diye, ironik bir kahkaha yükseliyordu Hasankeyf üzerinde ve her bir kahkaha ile, geçmişten bugüne gelen tarih yok oluyordu…

“Telepinu, daha fazla zarara neden olmak için pınarlarda hâlâ fışkıran ne varsa önüne set çekti. Akan nehirleri kıyılarından taşırdı ve her yeri harap eden seller yarattı. Su şimdi evleri basıyor, kentleri yok ediyordu. Bu şekilde Telepinu, koyunların, sığırların ve insanların ölümüne neden oldu.”*

Binlerce yıl önce de böyle olmuştu işte; yine sadakatsiz birileri çıkmış, Telepinu’yu kızdırmış ve şimdilerde, eski çağlardan yerleşimi olduğuna dair sadece tahmin yürütülebilen ama hiçbir kanıt bulunamayan bir kent olmuştu Hasankeyf. Siz kahkahalarına bakmayın Dicle’nin; altında yatan öfkeye, kızgınlığa, hırsa ve üzüntüye bakın; bakın ki anlayın olacakları, kulak verin ataların “Tarih tekerrürden ibarettir” sözüne. Telepinu, Fırtınalar Tanrısı Taru’nun değerli oğluydu ve Taru bir defa daha Telepinu’yu kızdırdıklarını, kaçırdıklarını fark ettiğinde, Dicle’de biliyordu olacakları…

Yekpare kaya üzerine oyulmuş olan görkemli kalenin selamına karşılık veremiyor artık İslam Ortaçağı’na ait eşi bulunmaz yapıların kalıntıları. Kalenin selamı karşılık bulamayınca, rüzgâra, suya, toprağa; yani binlerce yıl öncesinin tarihine karışıyor, Artukluların atalarına ulaşıp bugünü anlatıyor onlara. Onların yürekleri sızlıyor; bugün kaleden, Ortaçağ’ın Anadolu topraklarındaki en değerli yapılarından birisi olduğu söylenen köprünün, varlığını sürdürmeye çalışan ayaklarına bakan yüreğim sızlıyor. O da biliyor artık, bir zamanlar düşman işgaline karşı kenti savunmak amacıyla yapılmış olan açılıp kapanan ahşap orta bölümünün olmadığını; ama yeni düşmana karşı sanki hâlâ karşı koyabilecekmiş gibi heybetli duruyor. İnsan düşünmeden edemiyor, “Restore edilemez miydi; baraj başka yerden geçirilerek, bu eserlerle tarih turizmi bu topraklara çekilerek kentin kalkınması sağlanamaz mıydı ve ülkemizin ne kadar büyük zenginliklere sahip olduğu sergilenemez miydi?” diye.

“Sen misin çağının en büyük, en ihtişamlı köprüsü?” diye sorduğum soruyu duydu mu bilmem ama başkentlerine böylesine bir eziyetin reva görüldüğünü hisseden Artukoğulları’nın duyduğu kesin. 12.yy’da ticaret yolları üzerinde yer alan ve Anadolu ile Mezopotamya’yı birbirine bağlayan bu değerli kentten günümüze akan tarihin içinden sadece Artuklular değil; Bizans, Sasani, Emevi, Abbasi, Hamdani, Mervani, Eyyübi, Selçuklu ve Osmanlı kültürleri geçiyor. Böylesine zengin bir tarihe sahip toprakların üzerinden “su geçirip” silip yok etmeye hazırlanıyoruz; hazırlanmakla da kalmayıp çoktan yol almışız. Hasankeyf’e girdiğiniz andan itibaren, sanki sessiz sessiz akmakta olan gözyaşları karşılıyor sizi. Bağırmıyor, yardım dilemiyor, inatlaşmıyor; ta yüreğinizin derinlerine işleyen bir sessizlikle, hıçkırıklarını işitmenizi sağlıyor. Topraklarının tarihine sahip çıkmayan toplumlarının sonunun ne olacağını bilerek ağlıyor. “Hasankeyf bitmiş, tarihten silinmiş!” diyenlere karşı en büyük kırgınlığı. “Senin ataların beni sevdi, kolladı, güzelleştirdi; sense bir kalemde sildin beni, atalarını, tarihini, değerlerini…” diyor duyan kulaklara…

Dedim ya, onlarca kültür geldi geçti içinden diye, hiçbiri bir diğerine saygıda kusur etmedi. Onun değerleri üzerine kendininkileri ekledi ve büyüttükçe büyüttüler Hasakeyfi birlikte. Tarihten silinmiş dedikleri bu kentte; Artuklu sarayları, Eyyübilerin Ulu Cami’si, Cami el’Rızk’ı, Sultan Süleyman Cami’si, Akkoyunluların Zeynel Bey Türbesi, kaya kiliseleri, kaleler, yeraltı yolları, görkemli kapılar, hanlar ve diğerleri artık zamana direnmekte zorlansa, yardıma ihtiyaç duysa da hâlâ süslüyorlar Hasankeyf’i. Bitmiş tarihten anladığımız buysa, “Bütün topraklarımızı baştan aşağı barajlarla çevirip sulanalım!” demek lazım… Kale içinde yer alan Ulu Cami’nin ahşap kitabesi üzerinde yer alan oyma süslemelere bakarken, inceden bir ses çınlıyor kulağımda, “Cami minareleri ve ardından kale, suların altında yok olduğunda, bu değerlerin üzerinden su geçirenler silmiş olacaklar Hasankeyf’i tarih sahnesinden. Ama onlar, böylesi bir yükün altında ezildiklerinde, tarih sahnesinde nasıl bir iz bırakacaklar diye düşünecekler mi; Atalarına bunu neden yaptıklarını açıklayabilecekler mi?” diyor o tiz ses ve cevapsız kalıyorum; sessizliğimle katılıyorum sözlerine.

İnsanlar konuşmuyor burada, artık konuşma ihtiyacı duymuyorlar; onlar sadece “kader” diyorlar ve yeni hayatlarına alışmaya çalışıyorlar. Sertifikalı rehberlik yapan 14-15 yaşlarındaki çocuklar, buraların tarihini içmiş gibi anlatıyor ve seviyorlar yaşadıkları yeri. Öylesine seviyorlar ki, her gün defalarca gezdikleri kentin kalıntılarını yine de ilk defa geziyormuşçasına heyecan ve ışıltılı gözlerle izliyorlar. Çünkü bilgi insanı açlaştırıyor, keşfetme duygusunu, öğrenme isteğini perçinliyor. Çünkü onlar, bildikleri için, burada bir tarihin aktığını, hâlâ yaşadığını, yaşamaya direndiğini fark edebiliyorlar. Çünkü onlar, görmeyi, öğrenmeyi, araştırmayı; konuşmaya yeğliyorlar ve onlar, bir zamanların ilim ve kültür merkezi olan bu kentin, sadece 14-15 yaşlarında olan çocukları…  

Eyyübi Sultan Süleyman’ın desteği ve adına yapılan eserlerle zenginleşen bu kentte yer alan türbesi de aynı tarihe vefasızlığın kurbanı olarak terk edilmiş ve yok olmaya yüz tutmuş. Eğer bir kent ağlarsa, işte ancak böylesine bir vefasızlık yüzünden ağlar. Moğolların tarih sayfalarındaki yerini herkes bilir ve işte Hasankeyf’te Moğol izleri de bundan farklı değildir; yakıp yıkarak geçip gitmişlerdir. Şimdi ikinci bir Moğol istilası mı yaşıyor Hasankeyf; tarih sayfalarına böyle mi geçecek bunu yapanlar?

Hasankeyf’i gördükten sonra, farklı dinlerin tarihî değerlerinin yer aldığı antik kentleri, tarihi eserleri neden korumadığımıza dair eleştirel düşüncelerimiz bir anda allak bullak oluyor; toplumumuzun büyük çoğunluluğunun dâhil olduğu İslam dinin bu çok değerli eserlerinin hâlini gördükten sonra, diğerlerine sahip çıkacak bilincin yerleşmesinin ne kadar büyük bir zaman gerektirdiğini hissediyoruz. Sultan Süleyman Cami’nin alçı süslemeleri üzerinde sprey boyalara, Koç Cami üzerinde duvar yazılarına, Kız Cami pencerelerinin inşaat malzemeleri ile doldurulmuş olduğuna tanıklık ediyoruz. Şimdi, suya, baraja yüklemeye çalışıyoruz tüm suçu, onun temizlemesini bekliyoruz, kapatmasını bekliyoruz ayıbımızı. Sahip çıkmadığımız, korumadığımız, restore etmediğimiz değerlerimizin silinip gitmesini istiyoruz; o yüzden gözlerimizi kapatıp, sürekli uyuklarken sayıklıyoruz, “Hasankeyf bitmiş, tarihten silinmiş!” diye. Barajın vereceği elektrik aydınlatabilecek mi geçmişimizi, yol gösterebilecek mi geleceğimize? Biz tarihimizi sular altına gömerek aydınlanmayı beklerken, nasıl bir karanlığa sürüklendiğimizi bile fark edemiyoruz.  

Şimdilerde ürkek ve korkak bir bekleyiş var Hasankeyf halkının ve tarihinin üzerinde. Eğer sahip çıkıp sadakatini gösterenler de olmasa, herkes “Hasankeyf bitmiş, tarihten silinmiş” diyenlerin sözüne inansa, çoktan bitmişti her şey; ama Telepinu hâlâ çok uzaklaşmadı, onu çağıranların sesini hâlâ duyabilecek mesafede…

* Dünya Mitolojisi-Büyük Destan ve Söylenceler Antolojisi, Donna Rosenberg, İmge Kitabevi, 2006, “Ortadoğu Söylenceleri-Hitit”, Syf: 271-276 

devamını oku

Sosyolog ve Müzisyen: İlke Ulaş Kuvanç / Söyleşi: Gülşah Akbulut

İlke Ulaş Kuvanç 'LA MUSIQUE SANS FILM - FİLMSİZ MÜZİKLER' adlı albümünün ardından müzik çalışmalarına devam ediyor. Popüler ve kolay bir yolda ilerlemeyen Kuvanç ile müzik yaşamı ve şu anki çalışmalarına dair bir söyleşi yaptık. Bir göz atmak isteyenler için…

Eğitiminiz sosyoloji üzerine.  Müziğe başlamanız nasıl oldu?

Ailemdeki müzisyenler sayesinde, müziği alaylı olarak öğrendim diyebilirim. Ama yine de müzisyenliğe ilk adım attığım yılların ardından yaklaşık 2 sene Gazi Üniversitesi gitar bölümü hocalarından klasik gitar eğitimi almış bulunuyorum. Ama aslen sosyoloji mezunuyum. Master eğitimimde müzik sosyolojisi üzerine çalıştım ve “Küreselleşme ve Dünya Müziği” konulu bir master tezinin sahibiyim. Şu anda ise İstanbul Üniversitesi’nde yine müzik sosyolojisi üzerine doktora tezimi hazırlamaktayım. Bu seferki tez çalışmam ise, Oryantalizmin Batı ve Türk Müziği ile karşılıklı etkileşimi üzerine nitel bir çalışma olacak.  

Müzisyenlerin olduğu bir ailede yetişmiş olmanın sonucu olarak, evet, müzik hayatımda hep vardı. Ancak net başlangıcım, yine müzisyen olan annemin, bana ortaokul yıllarımda bir gitar hediye etmesi ile oldu. Bu şekilde müziğe aktif olarak odaklanmış oldum ve tutku dolu bir müzisyenlik hayatı başlamış oldu benim için. Sonrasında da küçüklüğümden beri hep hayalini kurmuş olduğum gibi, bestecilik üzerine yoğunlaştım. 

Başlangıçta müzikal anlamda bir tür belirlemek gerekli midir? Bu türlü bir müzik yapıyorum diyebilir misiniz?

Ürettiğiniz müzik popüler, dolayısıyla ticari hedefleri olan bir müzik değil ise, bu ürünü bir müzik türünün adı ile nitelendirmenin çok gerekli olduğunu düşünmüyorum. Çünkü bu durumda sizin amacınız sadece üretmek haline geliyor ki bu da sadece duygularınızı müzikle ifade etmek anlamı taşımaktadır. Dinleyici için de türün adının ne olduğunun çok önemi olduğunu sanmıyorum, sizin notalara döktüğünüz duygudan dinleyici kendine pay çıkarabiliyorsa veya sadece müzikal olarak keyif duyabiliyorsa, türün adının ne önemi var ki. Bir de günümüz müziğinde türler arası ayrımlar keskinliğini iyice kaybetti. Müzik temel manada tektipleşiyor ve bir müziğin bir türün altında tanımlanması için, bu tektipleşmiş müziğin içine eklenmiş karakteristik ama aslında bu müziği bir tür yapmaya yetmeyecek zayıflıkta bir element yeterli oluyor artık. Örneğin pop müzikte elektrik gitar kullanınca rock oluyor veya elektronik müziğe ney ekleyince dünya müziği oluyor, içerik, felsefe veya sound karakteristiğinin artık bir önemi yok ne yazık ki. Bu muğlak durumda, müziğinizi bir tarzın ismine sıkıştırmaya çalışmak çok anlamlı değil kesinlikle.

Benim “Filmsiz Müzikler” albümümdeki türe karar verişim ise planlanmış bir şey değildi kesinlikle. Yukarıda bahsettiğim ticari olmayan duygu aktarım süreci sonucunda oluşmuş bir proje bu. Duygularımı ifade etmek isterken, seçtiğim kendimce en iyi dil, bu albümdeki soundu yarattı. Cümle kurmak gibi; duygularınızı anlatırken kurduğunuz cümlenin kelimelerini seçmek ve duygunuzu en iyi ifade ettiğini düşündüğünüz ve hissettiğiniz vurgulamaları içgüdüsel olarak yapmak… Benim en iyi ifade biçimim buydu duygularım için ve böyle bir müzik türü ile vücut buldular.

Yine de günümüz kalıpları ile müziğimin türünü tanımlamak gerekirse, senfonik öğelerden dolayı film müziği, elektronik ve synth seslerden ve bazı eserlerimdeki içerikten dolayı newage ve etnik enstrümanlardan dolayı da dünya müziği diyebiliyorum tanımlarken. 

Albüm fikri nasıl ortaya çıktı ve de albüm tabii ki?

Aslında kesinlikle yayınlanması amacıyla üretilmemiş sadece kişisel duygu aktarım süreçleriyle oluşmuş bestelerin, duayen menajer Bircan Silan hanım tarafından dinlenip, çok beğenilip, “bunları albüm haline getirmeyi düşünmez misin” demesiyle albüm fikri doğmuş oldu. Kayıt sürecinin ardından, üstat müzik adamı, besteci Vedat Yıldırımbora’nın müziğimi çok beğenmesinin ardından gösterdiği eşsiz ilgi sonucu Yaşar Müzik ailesiyle, sayın Kemal Kekeva ile tanıştım. Kemal Kekeva’ da bu albümün hayat bulmasında son ve en büyük katkıyı sağladı ve ticari olarak çok zor bir dönem geçirmekte olan müzik piyasasının, prodüktörler adına son derece kârsız koşullarına rağmen, hiçbir ticari kaygısı olmayan bu albümün, hiçbir kaygı duymadan arkasında durdu ve insanlara ulaşmasında kesinlikle başrolü oynadı.  

  

Şu anki müzik çalışmalarınız nelerdir?

Şu sıralar, Türkiye’de çok fazla yapılmamış bir şeyin; özgün metinli bir çocuk müzikalinin müziklerini bestelemekteyim. Bunun yanında dünya bankası destekli bir belgesel projesinin de müziklerini üstlenmiş durumdayım, onun için de bir ön hazırlık süreci içerisindeyim. Diğer taraftan Filmsiz Müzikler albümüm için birkaç canlı performans konsept çalışmamız var. Türkiye’de daha önce yapılmamış bir görsel tasarım ile müziklerimi sahnelemek istiyoruz. Bunun hem görsel tasarımları üzerine ilgili ekiple bir çalışma yürütmekteyiz, hem de müziğin canlı performansı üzerine müzisyen dostlarımla çalışmalar yapmaktayız. Planlarda aksilik olmaz ise, müzikal şubat ayında sahnelenmeye başlayacak, belgesel yakında yayınlanacak, hedeflediğimiz benzersiz canlı performansımız ise bahar aylarında gerçekleşecek.

Şarkılarınızın hikâyeleri var mı? Sizden dinlemek isteriz.

Şarkıların çoğu hem nesnel hem öznel anlamlar taşıyorlar. Bir duygu aktarım sürecinin ürünleri olduklarından dolayı, geniş bir zaman dilimini de kapsamaktalar. Örneğin “170899” isimli çalışmam 17 Ağustos 1999 depreminden kısa süre sonra, bu acı olayın bana hissettirdikleri sonucu hayat buldu. Veya “Choose One” isimli çalışmam ise gönlümde, çok kıymetli Kazım Koyuncu ile bütünleşmiş bir çalışmamdır. Kazım Koyuncu, henüz bir tema halinde olan bu çalışmamı tedavi gördüğü hastanede dinlemiş ve çok beğenip, “iyileşince birlikte bir şeyler yapmalıyız” demişti. Sonrasında malum, bunu gerçekleştirme şansımız ne yazık ki olamadı. Ben ise bu besteyi bu olayın duygusallığı ve hissettirdikleri ile tamamladım. Benim için çok özel bir anlama kavuştu ve kıymetli Kazım Koyuncu’ ya ithaf ettim. Veya “Child Face of War (Savaşın Çocuk Yüzü)”, Irak’taki gayri insani korkunç tablonun bana hissettirdikleri ve çocukların yaşayabileceklerine dair duyduğum üzüntünün ve kızgınlığın ifadesidir benim için. Bu ifadeler tabiî ki nesnel hikâyeler üzerine kurulu belirttiğim gibi. Tabiî ki bunların öznel yanlarını ben yaşıyorum ben biliyorum. Albümümün dinleyicisi de kendi duyguları ile bu çalışmalar aracılığıyla çok farklı hikâyeler yaşayabileceklerdir. Dolayısıyla bu albüm aslında, sayın Naim Dilmener’ in tanımlamasıyla Filmsiz değil “çok filmli” bir albüm diyebiliriz.

Kimlerle çalıştınız?

Albümün müzikal kısmında çoğu işi ben gerçekleştirdim. Besteler, aranjeler, orkestrasyonlar, gitar ve keyboard performansları, kayıt ve mix, benim tarafımdan yapıldı. Ney performansları çok yetenekli genç bir neyzen olan Tolga Saraçoğlu tarafından gerçekleştirildi. Ud çalımı ise Bülent Akdağ tarafından yapıldı. “Okyanusa Hasret – Sighed for the Ocean”  isimli çalışmamda Cem Adrian benzersiz sesi ile vokalleri üstlendi. Mastering sevgili dostum Cüneyt Çağlayan tarafından Norveç/Oslo’da Cascade Studios’ da tamamlandı. Kapak fotoğrafları, fotoğraf sanatçısı Koray Kasap tarafından Nepal’ de çekildi. Kapak tasarımı ise Onur Gülecek tarafından Fransa/Paris’te tamamlandı.

Yurtdışında ya da Türkiye’de hayran olduğunuz, müziğinden etkilendiğiniz isimler  (ya da her nasıl adlandırmak istiyorsanız) var mı?

Aslında dünyanın birçok farklı noktasında, çok farklı tarzlarda müzik icra eden, beğeniyle takip ettiğim birçok müzisyen var. Nitekim bu durum benim de birçok farklı tarzda müzikler üretmiş ve üretiyor olmamla da karşılıklı bir etkileşim içerisinde sanıyorum. Ancak şu an güncellik Filmsiz Müzikler olduğundan, bu çalışmanın civarındaki beğenilerimi ifade etmem yerinde olacaktır; Brian Tyler, Marco Beltrami, Hans Zimmer, Michael Cretu, Yanni tarzımla ilgili çok sevdiğim müzisyenler. Türk müzisyenlerden ise, Murat Tuğsuz, Cüneyt Çağlayan, Fahir Atakoğlu, Gevende ilk aklıma gelen sanatçılar.

devamını oku

İstanbul'da Saklı Anadolu / Ebru Çolak

Fotoğraflar için tıklayınız

Fatih Kadınlar Pazarı, Fatih itfaiyesinin yanındaki tarihi bozdoğan Kemeri’nin yakınında Fatih semtiyle simgeleşmiş bir mekân. Doğuya özgü yöresel yemekleri ve tarihi dokusuyla müşterilerine bir Doğu Anadolu atmosferi sunan Pazar, farklı lezzetleri tatmak ve farklı ortamda bulunmak isteyen her kesimden insanı kendisine çekiyor. 

Pazar, İstanbul’un ortasına kurulmuş doğu Anadolu’dan bir şehri andırıyor. Esnafın çoğunu Doğu Anadolu’dan özellikle Siirt’ten gelenler oluşturduğu için Siirtliler Çarşısı olarak da biliniyor. Siirtlilerin dışında Van, Diyarbakır, Bitlis, Gaziantep’ten gelenlerin oluşturduğu pazarda esnaf kendi gelenek ve göreneklerini burada yaşatıyorlar. Burası memleket özlemi çeken Siirt, Van ve Gaizanteplilerin vazgeçemedikleri yerler arasında.

Kadınlar Pazarında otuz bir yıldır esnaf olan Fahri Baba Siirt Lokantası sahibi Çetin İdem pazarın önceleri Eminönü küçük pazarda, İstanbul ticaret odasının yanında olduğunu önceleri burada kadınların geçimlerini sağlamak için satış yaptığını ve adının kadınlar pazarı olarak kaldığını daha sonra Fatih’e taşındığını söylüyor: ’’1984’e kadar pazarın ortasında barakalar kuruluydu ve bu tarihte ilk barakalar yıkıldı. 1994’te tekrardan yapıldı son olarak da 2004’te gene yıkılarak bugünkü halini aldı.” dedi. Çetin Bey, pazarın turistik bir çarşıyı andırdığını insanların özellikle Büryan Kebabını yemek için pazara geldiğini söylüyor. ”Müşterilerimizin çoğu Doğu Anadolu yöresinden. Buraya özellikle büryan kebabını yemek için geliyorlar onun dışında perde pilavı ve bumbar yiyorlar ve burayı kendilerinden bir parça olarak görüyorlar. Burası küçük bir Doğu Anadolu’dur. Bir yandan Anadolu lezzetlerini tadarken bir yandan da kendinizi Doğu Anadolu’nun bir yöresinde hissediyorsunuz.” dedi. Arap turistlerin pazara olan ilgisinin arttığını söyleyen Çetin Bey: “Arap turistler burayı kendi memleketlerine benzetiyorlar ve özellikle büryan kebabı yemek için geliyorlar.” dedi. 

Pazarın eski esnafından olan Fethi Hacıoğlu şehir dışından müşterilerine de satış yaptığını söylüyor. Fethi Bey:’’Daimi müşterilerimiz arasında Bursa, Yalova ve Edirne’den gelip buradaki yöresel ürünleri satın alanlar da var.Şehir dışındaki müşterilerimize Van otlu peyniri, Diyarbakır örgü peyniri gibi doğu yöresine ait peynir çeşitlerimizi satıyoruz.Onun dışında Bakliyat çeşitleri ve kuruyemişi tercih ediyorlar. ‘’dedi. 

Ayrıca Kadınlar Pazarı’nda Siirt Kaya Balı, Pervari Balı,Bitlis Hizan Balı ve birçok bal çeşitleri de satılıyor.Balcı Hüsnü dükkanını işleten Metin İncel balın özellikle kışın daha çok tercih edildiğini balın bir şifa kaynağı olduğunu söylüyor:’’ Kış aylarında özellikle bronşit, grip rahatsızlığı olanlar bal alıyorlar. Buradaki balların hepsi Doğu Anadolu yöresine ait hakiki baldır.’’ dedi. 

Fatih Kadınlar pazarında büryan kebabı 11 TL diğer kebap çeşitleri ise 10 TL . Van Otlu Peyniri 13 TL, Diyarbakır örgü Peyniri 17 TL. Bal fiyatları ise 15 TL’den başlıyor 300 TL’ye kadar çıkıyor. Siirt Pervari Balı 90 TL,Bitlis Hizan Balı 60 TL, Siirt Kaya Balı 110 TL.

Fatih’te küçük bir Anadolu kasabasını andıran Fatih Kadınlar Pazarı birbirinden çeşit yöresel yemekleri ve tarihi dokusuyla farklı lezzetler tatmak ve farklı bir mekânda olmak isteyen her kesimden insanı kendisine çekiyor.

devamını oku

Seyyah / Ümit Manay

Bir seyyah tanıdım,

Altı yerinde bilinmemiş kıtalar

Bu ninni, bu uyku

Esir gözkapakları bir “yum” demeye

Dudaklarında defnenin yakamozu

Teninde kor ateş volkanik dağlar misali.

Kurdun… 

Bir kurşun asker gibi kurup bıraktın beni.

Sol – sağ, sol – sağ…

Durdum.

Öyle büyük laflar etmeyeceğim,

Sev ulan yeter beni…

Arabesk gibi sev, Orhan gibi, Bergen gibi..

“Aşk” derken titresin sesim.

Tıpkı “anneciğim” der gibi…

Bak İzmir tutuştu her şeyiyle…

Çingene ruhum isyanını koydu karanlığa.

Başladı çıplak ayakla dansa.

“Ay” dansöz, yıldızlar seyirci.

Kirpiğini; bir kibrit kutusuna koydum,

Kahve içtiğimiz bardakları da çaldım.

Dudağının değdiği izmariti kıskanır oldum.

Ama biliyorum ki;

Senin kalbinde ruj lekeleri var,

Saklayamazsın ki! 

Çocuksun sen,

Otuz bir yaşında koca bir çocuk.

Kızmayacağım sana…

Hadi söndür sigaranı kalbimde,

Söndür ışıkları, söndür geceyi,

Mumlar erisin buruşmuş çarşaflardan içeriye.

devamını oku

Soğuk ve karanlık / A. Ömer Türkeş

“Namlunun ucundan, filmlerdeki gibi bir ateş çıktı mı bilmiyorum; çünkü uzaklardaki geçit vermez dağların ardından yükselmekte olan güneşin doğaya bin bir can katan o pırıl pırıl ışıkları, hain gecenin karanlık hükmünün bittiği şu saatlerdeki alacakaranlıkla iç içe geçmişti. Ancak işini bilen bir usta katil böylesine incelikli yollayabilirdi bu kurşunları. Ne de olsa son yirmi yılın en azılı katiliydi o. Cesedim kurda kuşa yem olacak, kanlar içinde kurumuş yaralarıma böcekler dolacaktı. Kurtlar, kokuşmuş cesedimin çürümüş etlerini sıyıra sıyıra yiyecek, kemiklerimi de sırada bekleyen çakallara bırakacaklardı. İlk kurşunu göğsümün tam ortasına doğru göndermişti, ikincisini onun iki santim altına; diğer dört kurşun ikişer santim arayla alt alta sıralamıştı. “Bu işlere bulaşmamalıydın harika çocuk” dedi katil. “Bu işler satranç oynamaya benzemez.” Haklıydı. Satranç oynamaya benzemiyordu.”

Aklın tutulduğu yerde
Derviş Şentekin’in ilk romanı Beş Parasızdım ve Kadın Çok Güzeldi, daha çok final sahnesine yakışacak bir girişle başlıyor. Hikâyenin anlatıcısının/kahramanının ölüm anını kendi ağzından aktardığı böyle bir giriş iddalıdır. Hele romanın türü polisiye ise iddia hayli yükselmiş demektir... Çünkü polisiyelerin alışılageldik üretiminde merak duygusunu kışkırtmaktır hedeflenen; okuyucuyu muammanın içine çekmek, detektifin beyin fırtınalarını izlemek, sokaklarda suçlu kovalamak ve katili bulup adaleti sağlamak... Şentekin bu şablonu kullanmayacağının daha baştan ilan ederken başka bir okuma pratiğine davet ediyor okuyucusunu.

Aslında klasik detektif, özel detektif tiplemesi için uygun vasıflara sahip bir anlatıcımız var. Orta yaşlarda, kalbi kırık, yalnız, parasız ve akıllı. Anne ve babasını küçük yaşta kaybetmiş, Liseyi Malatya’da yatılı okumuş, satranç ilgisini Dünya Gençler Satranç şampiyonluğunu kazanmaya kadar vardırmış, bu becerisi ile “İstihbarat” teşkilatının ilgisini çekmiş, üniversiteyi bitirince “İstihbarat”ta on yıl çalışmış, yanlış bir yerlere temas edince de –kendisini işe alan Oğuz abisi ile birlikte- teşkilattan kovulmuş. Karısı da terk etmiş adamı. Ve iki yıldır arkadaşı Cengiz’in barında çok sevdiği kızını özlemek, boşa geçen yıllarına kahretmekle geçiriyor günlerini.

Bu isimsiz, yalnız ve hüzünlü kahramanın hayatı, 1998 yılının karlı bir kış günü, bara gelen genç ve güzel bir kızın iş teklifi ile değişecektir. Oğuz abinin tavsiyesi ile gelmiştir Aslı Çınar; kayıp babasını aramasını istemekte, karşılığında tam iki yüz bin lira önermektedir. Artık kızın güzelliği mi, nakde sıkışıklığı mı, yoksa her geçen gün daha da çürüyen varlığını kurtarmak itkisi mi baskın çıktı bilinmez, kayıp iş adamının peşine düşer.

Teşkilattaki arkadaşlarına, içerden gelecek bilgilere güvenir önceleri. Ne var ki polis ve MİT tarafından yürütülen araştırmalar tuhaf bir şekilde sonlandırılmış, dosya neredeyse boş bir sayfayla kapatılmıştır. Daha derine inmesi için yardımına ihtiyaç duyduğu Oğuz abisi ise aniden rahatsızlanarak hastahaneye kaldırılmıştır. Koma halindeki teşkilat duayeninden de yardım alamayan kahramanımız tam ümitsizliğe kapılmışken bir telefon alır. Kayıp iş adamının bambaşka bir kimliğini ortaya çıkaran bu beklenmedik şahit davetsiz ve tehlikeli misafirler de katacaktır maceraya. 80’lerden bu yana sürdürülen kirli savaşın aktörleri sahne aldığında, akıllar tutulduğunda artık kimsenin hayatı güvencede değildir...

Kısa bir yazıda hikâyenin ana hatlarını özetleyebildim. Ayrıntılarda ise gündelik hayatın boğuntusunu, insanların umutsuzca beklediği mutluluğu, ayrılığın hüznünü, ansızın düşülen bir aşkın heyecanını bulacaksınız. Belki de hikayenin rengini daha da karartan be gerilimi arttıran neden hikayedeki insanların hayatlarıyla yakınlık kurmamız. Ancak kimi zaman neşeli ve umutlu sahnelere şahit olsak bile, Beş Parasızdım ve Kadın Çok Güzeldi'de olaylar ve kişiler, soğuk ve karanlık bir atmosferle kuşatılmış. Tam da “suç ve şiddet üzerinde odaklanan ve işin özü gereği güneşten çok toprağa dönük bir edebiyata” yakışan bir atmosfer.

Siyasi polisiyenin imkânları 
Siyasi polisiyeleri çok önemsediğimi, Türkiye Cumhuriyeti’nin son elli yılını tartışmak için bu türden romanların yazılması gerektiğini bir çok kez vurguladım. Doğrusunu söylemek gerekirse Ernest Mandel’in Hoş Cinayet adlı incelemesini okuduğum yıllarda farkına varmıştım sistem eleştirisi yapmaya soyunan bir polisiye akımın varlığının. Toplumsal yaşama bulaşmış suç örgütlerini, kirli ilişkileri, bu yaşantıdan doğan siyasi, ekonomik ve toplumsal sorunları çarpıcı biçimde yaşayan ülkelerin yazarları polisiye öykünün sürükleyici potansiyelini bu sorunları teşhir etmek amacıyla kullanmışlardı ve kullanmayı da sürdürüyorlar.

80’lerden sonra, Türkiye'de biçim ve içerik arayışındaki yazar, yayıncı ve okuyucuların dünya edebiyatındaki yeniliklere gözünü çevirdiği bu yıllarda, pek çok yeni tür katıldı edebiyatımıza. Ne var ki siyasi polisiyeler yazılmadı. Yazılanlarsa ya çok zayıftı ya da okuyucu bulamadı. Oysa; derin devletin operasyonlarının, Susurluk’ta açığa çıkan mafya-siyasetçi-polis üçgeninin, yüzlerce faili meçhul cinayetin, devlet destekli banka yağmalamalarının gözlerimizin önünde cereyan ettiği, siyasi olanın hayatın her alanını kapladığı, insan haklarına, özgür düşünceye, sol hareketlere karşı psikolojik savaşın tarihin hiç bir döneminde olmadığı kadar acımasızca ve medyanın bütün olanakları kullanılarak sürdürüldüğü Türkiye’de, siyasi polisiyeler için hikaye bulmak hiç de zor olmayacaktı. Sevindirici bir not; 2011 yılında birkaç iyi siyasi polisiye yayımlandı; Suat Duman’ın Müruruzaman Cinayetleri, Uğur Erkman’ın Kurumuş Nehrin Yatağında ve Nihan Taştekin’in Zeval romanları yakın dönem siyasi tarihi ile ilişkili polisiyeler.

Beş Parasızdım ve Kadın Çok Güzeldi romanında işte bu gerçeklerden yola çıkan Derviş Şentekin, Susurluk kazasıyla deşifre olan yakın tarihin karanlık ve kirli siyasi olaylarına dayanan etkileyici bir siyasi polisiye yazmış. Tersine saran hikâyesine rağmen, merak duygusunu sürekli kılan polisiye kurgusunun başarısı bir yana, araya serptiği oyunlar, başka romanlara ve polisiye kahramanlarına yapılan göndermeler ve metaforlar da yerli yerinde. Romanın isimsiz kahramanı eski meslektaşları olarak Komiser Nevzat ve Behzat Ç. isimlerini anıyor. Ancak aslında hem kendisi hem de kahramanı olduğu roman onlardan farklı. Gerek Behzat Ç. gerekse de Komiser Nevzat alışılageldik polis tipine uymazmış gibi görünmelerine rağmen, özellikle TV dizilerine, yani popüler kültüre transfer olduktan sonra başka bir işlev yüklendiler. Ayrıksı da olsalar polisin yıldızını parlatıyor, polisi halkın gözünde meşrulaştırma ihtiyacına cevap veriyorlar. Adalet kurumunun siyasallaştığı, iddaanamelerin polis soruşturmalarına dayandığı, kanun dışı dinlemelerin yasallaştığı, teşkilatın tarikatle ilişkisinin tartışıldığı bir dönemde doğrusu önemli bir hizmet!... İlk romanında böyle bir tuzağa düşmemiş Derviş Şentekin; hiç bir kurum ve şahsiyeti meşrulaştırmadığı gibi, onların meşruiyetini sorguluyor.

İçerik iyi, ancak biçime ilişkin birkaç eleştirim var. İlki gündelik konuşmaların çok fazla yer kaplaması. Olayın polisiye akışı başlayana kadar Cengiz’in barında geçen zamanda az iş çok laf üretilirken sanki “havanda su döğülüyor”. Bu ilk bölümde eylemden ziyade diyaloglara yer vermiş yazar. Diyaloglar iyi ama bazı kelimeler –mesela “oğlum” hitabı- sıkça tekrarlanıyor gibi geldi bana.

İkinci olarak, kahramanın ruh halinin son yıllarda yazılan romanlardaki tiplere, yani duygulu, kırılgan, pasif, ama hepsinden önemlisi yetim kalmış erkek kahramanlara çok benzemesi talihsiz bir seçim. Şentekin’in isimsiz kahramanı zaman zaman bir Mario Levi romanından çıkıp gelmiş hissi veriyor. Yanlış anlaşılmasın; bir aşk romanı için böyle bir karakter yazar ve okuyucusu için uygun bir seçim olabilirdi ama bu romanda biraz daha dik duran bir kahraman beklerdim.

Radikal Kitap Eki’ne verdiği söyleşide “Bu kitabın adı ‘Yalan Roman’ da olabilirdi. Yalan zamanlarda, yalan romanlar okuyup duruyoruz. Ve bunlar o kadar çok ki... Bu romanın ismi yalan zamanların yalan romanlarına bir isyandır aynı zamanda” demiş Şentekin. Güzel bir tespit. Bu noktadan devam edebilirim. Daha önce de belirtmiştim; siyasi polisiye türündeki bir romanı tanıtan ve öneren bir yazı da, demokratik kitle gösterilerinin silahla bastırıldığı, işkencenin alenileştiği, çetelerin, cinayetlerin ve şiddetin estetize edildiği, racon kesmenin hayranlık yarattığı, bütün o sahte kahramanların, karanlık ilişkilerin ve derin bağlantıların vatan millet aşkına yüceltildiği bu ülkede “siyasi” olana sırt çevirerek küçük burjuvaların kimlik sorunlarına kapanan edebiyatımıza bir eleştiri olarak okunmalıdır.

sabitfikir.com

devamını oku

Planlar ve Sapmalar / Çağatay Varyozdöken

Hayatın hep bizim isteklerimiz doğrultusunda akıp gitmesini isteriz. İsteklerimizi ve planlarımızı gerçekleştirebilmek için de çabalarız. İsteklerimiz gerçekleştiği ölçüde hayat bizim için daha yaşanabilirdir. Düşündüğünüz zaman göreceksiniz ki; bizim ya da sevdiklerimizin istediği şeylerin gerçekleştiği anlar en mutlu zamanlarımızdır. Ya kendiliğinden olur bu mutluluklar ya da bir uğraş sonucu. Kendiliğinden olduğunda mutluluğu doyasıya yaşarsınız. Bu şekilde gelen mutluluk bizim için sürpriz niteliğinde olur. Ancak çaba sonucu mutlu olmak zordur. Beklentilere sahipsinizdir bu durumda. Bu çabalar sonucunda bazı ödüller bekleriz. Hesaba katmadığımız şey, kiminin doğa güçleri olarak nitelediği “yüksek irade”dir. Bizim dışımızda bir şeyler gerçekleşir. Beklenmedik zamanlarda beklenmedik olaylarla karşılaşarak bir bilinmezlik içinde savruluruz. Belki birçok kişi bu saptamaların farkında bile değil gündelik yaşantısında; damdan düşer gibi oluyor söylediklerim belki de.

Durumu şöyle örnekleyebiliriz: Güneşli bir güne uyanırsınız. Bugün yapacağınız güzel şeyleri düşünürken telefon çalar ve rahatsızlanan bir yakınınızın haberini alırsınız. Ya da uzun süredir hayalini kurduğunuz değerli bir şey alacakken tüm paranız çalınır ve hırsız kayıplara karışır. Ya da haberini beklediğiniz iş görüşmesinin günü gelip çatmıştır. O gün görüşmeye giderken size araba çarpar; ayağınız kırılır ve o işi de kaybederseniz ümitleriniz kırılır… Gibi gibi… Olayları çoğaltmak, kendinize uyarlamak zor olmayacaktır.

Bu gibi olaylarda neyin neden olduğunu kestiremez; bu bilinmezlikle başa çıkabilecek gücü de kendinizde bulamazsınız. Hayatınızdaki bu zamansız sapmaların ileride sizi nelerle karşı karşıya bırakabileceğini düşünmeye çalışırsınız.

Neye yanacaksınız, yapamadığınız şeylere mi, o şeyleri yapacakken başınıza gelen olaylara mı? Uğradığınız bu maddi manevi zararın tazminatını alacağınız makam da yoktur üstelik. Yine mutlu olabilmek için çabalarsınız.

Mutluluğu düz bir çizgi olarak düşünürsek, kötü olaylar bu düz çizgideki eğrilik büğlülüklerdir. Sabretmek de bu sapmaları düz çizgiye yaklaştıran bir gereç. Herkesin hayatı bu tür sapmalarla doludur. Mutluluğunuz eğrildiğinde zaman ve sabır yine her sorunda olduğu gibi kapınıza kadar gelip size yardım için teklifte bulunur. İsterseniz kabul etmeyin…

devamını oku

Taksim mi Beylikdüzü mü? / Efsun Güztoklusu

- 5 ve 10 yaş arası çocukların okul zoruyla getirildikleri ancak oraya buraya koşturup ‘ööööritmenim bu bana vurdu ‘deyip stant devirdikleri, Penguen standı ile Leman standının amansızca rekabet ettikleri fuar işte bu fuar…

- Madem insanlar ucuza kitap alacaklar o zaman neden toplama kampı eziyeti çekmesinler mantığı ile hareket edip, sıkı bir araştırma sonucunda İstanbul’un en ücra ulaşımı en zor yerine kurulan fuarıdır…

Yukarıda yer alan değerlendirmeler ‘ekşi sözlük’ ve ‘itü sözlük’ten alıntılandırıldı… Konu tabii ki 30.Uluslararası Tüyap Kitap Fuarı…

Bu yıl 12-20 Kasım 2011 tarihleri arasında TÜYAP Fuar ve Kongre Merkezi Büyükçekmece’de düzenlenen İstanbul Uluslar arası Kitap Fuarı 600 yayınevi ve sivil toplum kuruluşunun katılımı ve

197 adet etkinlik programı ile açılışını yaptı bile..

Fuarın onur yazarı Ferid Edgü ve ana teması ‘Umut’ Düş mü, Gerçek mi?’ olarak belirlenmiş bu yıl, ayrıca İlk dört gün mısır edebiyatı ve sineması çeşitli etkinlikler, ’Necip Mahfuz’ paneli ile kitapseverlerin beğenisine sunuluyor. Fuar sosyal medyadan da ‘www.istanbulkitapfuari.com’ izlenebilir…

MEDYADA GÜNCEL FUAR HABERLERİ:
Fuar, basında nedense içeriği ile değil de Beylikdüzü’ndeki mekanının uzaklığı, trafikte geçirilen süre,

Taksim de bu yıl yer almayan servisler gibi konularla yer aldı. Sadece Hürriyet Gazetesi’nden Doğan Hızlan edebiyatçı kimliği ile konuyu olması gerektiği gibi edebiyatçı bakışıyla ele almış… (bakınız

15 ve 16 kasım 2011 köşe yazıları) Bu konuda en kapsamlı dosyayı sunan idefix.com’un internette yayımladığı sabitfikir adlı e-dergi’de ise ,artık değişik kitap fuarlarının oluşturulması gerektiğine değinilmekte. Hatta bu sitenin öncülüğünde alternatif bir kitap fuarının 21.11/21.12.2011 tarihleri arasında düzenleneceği muştusuna da yer veriliyor çalışmada… Yakın zamanda Beyoğlu’nda düzenlenen Sahafların Kitap Fuarı da diğer bir seçenek. Yani artık kitapseverlere birden fazla seçenek sunuluyor hem de yakın çevrenin Pink Floyd dizelerinde geçtiği üzere ‘comfortably numb’ son derece rahat koşullarında.

Bir de Ankara, Antalya gibi illerde düzenlenen ulusal ölçekli fuarlar var. Takdir edilmeli ki İstanbul - Ankara yolu bile İstanbul’un sıkışık trafiğinden bin kez iyidir. Hani ille de kitap fuarına gitme deliliğine yakalandıysak günü birlik Ankara Fuarına gelebilme seçeneği de mevcut…

Benim gibi klostrofobi sıkıntısı çekenler için,Taksim’den kalkan servisler kaldırıldığından beri özellikle bu yıl fuar o kadar da tıklım tıklım değilmiş…

Kitap Fuarını etkileyen bir başka etken ise E-kitap okuma aygıtlarının artışı ve sanal fuarlarda kitap  fiyatlarının bazı kitaplarda neredeyse % 70’lere kadar indirim görmesi. Örneğin son çıkan Steve Jobs biyografisi oldukça iyi satmış E-kitap olarak e bu da yayınevlerini birazcık ürkütüyor. Kitabın okuma kolaylığı açısından yatay basımı da geçenlerde ülkemizde gerçekleştirildi. Wendy Wax’in ‘Hiç Hesapta Yokken’ isimli kitabı EME yayıncılık tarafından yayınlanmış.. Bu uygulama şimdiye değin sadece İngiltere ve Holanda’da geçerli idi.

Demek ki Türkiye’de kitap yayımı, fuarları, sanal çeşitlemeleri ile değişime ayak uyduruyor. Ama ne yazık ki yazılı basında biz hala yolun uzaklığı gibi konularla aydınlatılıyoruz! Dünyanın en büyük kitap etkinliği Frankfurt’ta düzenlenen ‘Book Fair’de 7500 yayınevi ve 110 ülke katılım sağlıyor. Biz ise hala uluslar arası fuarımızın yolunun uzaklığındayız!

devamını oku